بررسی بیوسیستماتیکی و فیتوشیمی جنس ephedra l. (ephedraceae) در استان های خراسان شمالی، رضوی و جنوبی

جنس .ephedra l متعلق به تیره افدرا (ephedraceae)، حد واسط بازدانگان و نهاندانگان است. حدود 60 گونه از این جنس در جهان گزارش شده است که از این میان 8 گونه متعلق به فلور ایران می باشد. بر اساس گزارش های فلور ایران، پنج گون? e. major، e. intermedia، e. sarcocarpa، e. foliata وe. strobilacea در استان های خراسان شمالی، رضوی و جنوبی پراکنده شده اند. این جنس بیشتر دوپایه است و شناسایی گونه های پایه نر آن دشوار می باشد. برای حل این مشکل، مطالعات ریخت شناسی، تشریحی، گرده شناسی و فیتوشیمی بر روی گونه های موجود در هرباریوم پژوهشکده علوم گیاهی دانشگاه فردوسی مشهد (fumh) و همچنین نمونه های جمع آوری شده از استان های خراسان جنوبی، رضوی و شمالی انجام شد. در مطالعه ریخت شناسی، 52 صفت ریخت شناسی پایه های نر و ماده بررسی گردید و کلید ی برای شناسایی گونه ها ارائه شد. برای انجام مطالعه تشریحی از روش برش گیری دستی استفاده شد. رنگ آمیزی مقاطع عرضی ساقه با رنگ آبی تولوئیدین انجام گرفت. در این مطالعه 15 صفت تشریحی ارزیابی شدند، و مشخص شد که ساختار تشریحی پایه نر و ماده یک گونه یکسان است، اما تفاوت هایی در بین گونه ها قابل مشاهده می باشد. صفاتی از قبیل وجود کلانشیم یا فیبر در پارانشیم پوست، تعداد لایه های سلول های کلانشیمی و یا فیبر در زیر اپیدرم، تعداد لایه های سلول های کلانشیمی و یا فیبر در کنار دستجات آوندی از خصوصیات افتراقی بین گونه ها بودند. این نتایج حاکی از سازش پذیری این گیاهان در زیستگاه های بادخیز می باشد. مطالعه گرده شناسی با استفاده از میکروسکوپ الکترونی نگاره (sem) نیز انجام پذیرفت. در این مطالعه 9 صفت گرده شناسی ارزیابی شدند و به منظور درک صحیح روابط گونه ای از آنالیز مولفه های اصلی استفاده شد. نتایج حاصل از مطالعه گرده شناسی، گونه ها را بر اساس خصوصیات بارز تعداد شیار ها و فاصله دو شیار مجاور هم تقسیم کرد. در مطالعه فیتوشیمیایی، اندام های هوایی گونه های ephedra خشک شده و با استفاده از دستگاه کلونجر و روش تقطیر با آب اسانس گیری شد. اسانس حاصل از تقطیر، به کمک دستگاه gc-msآنالیز شد. نتایج نشان می دهد که ترکیب غالب اسانس ها در گونه های مختلف افدرا متفاوت است، و با توجه به مطالعات فیتوشیمیایی، امکان جداسازی گونه ها بر اساس ترکیبات شیمیایی هر گونه امکان پذیر است. کلمات کلیدی : افدرا، ریخت شناسی، تشریحی، گرده شناسی، فیتوشیمی